سموم کشاورزی یکی از ارکان اصلی در مدیریت آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز در مزارع و باغ‌ها هستند. استفاده صحیح از این مواد می‌تواند موجب افزایش بهره‌وری محصولات و کاهش خسارت‌های زیستی شود. اما استفاده نادرست از آن‌ها خطرات جبران‌ناپذیری برای انسان، حیوان و محیط‌زیست به‌دنبال دارد. در این مقاله به بررسی انواع آفت کش های کشاورزی، کاربردها، برندهای معتبر و نکات ایمنی می‌پردازیم.
فهرست مطالب:
سموم کشاورزی چیست؟
به مجموعه‌ای از مواد شیمیایی گفته می‌شود که برای جلوگیری، کنترل یا نابودی آفات، بیماری‌ها، قارچ‌ها، حشرات و علف‌های هرز استفاده می‌شوند. این سموم شامل آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها، قارچ‌کش‌ها، باکتری‌کش‌ها و نماتدکش‌ها هستند.
انواع سموم کشاورزی
این سموم بر اساس نوع هدف و ترکیب شیمیایی به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
حشره کش ها
این محصولات برای کنترل و از بین بردن حشرات مضر به کار می‌روند و نقش مهمی در حفظ محصولات کشاورزی دارند. این سموم بر اساس نحوه تأثیرگذاری به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند؛ از جمله حشره‌کش‌های تماسی که با تماس مستقیم با بدن حشره اثر می‌گذارند، گوارشی که از طریق تغذیه وارد بدن حشره می‌شوند، تنفسی که به‌صورت گاز عمل می‌کنند، سیستمیک که در بافت گیاه جذب شده و به حشره منتقل می‌شوند، هورمونی که رشد و تولیدمثل حشرات را مختل می‌کنند، و بیولوژیکی که با استفاده از عوامل طبیعی مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها عمل می‌کنند. انتخاب نوع مناسب حشره‌کش باید با در نظر گرفتن نوع آفت، شرایط اقلیمی و محصول صورت گیرد تا در عین اثربخشی، سلامت انسان و محیط زیست حفظ شود.
قارچ‌کش‌ها
قارچ‌کش‌ها برای پیشگیری و درمان بیماری‌های قارچی گیاهان مانند سفیدک سطحی، لکه‌برگی، زنگ گیاهی و پوسیدگی‌های ریشه استفاده می‌شوند. این سموم معمولاً به دو صورت تماسی (که فقط سطح گیاه را پوشش می‌دهند) و سیستمیک (که در بافت گیاه جذب و پخش می‌شوند) عرضه می‌شوند. انتخاب نوع مناسب این نوع سموم کشاورزی به نوع قارچ، نوع گیاه، و شرایط محیطی بستگی دارد.
برای مشاهده و خرید انواع محصولات قارچ‌کش کشاورزی با عملکرد مؤثر و تنوع بالا کلیک کنید.
علف‌کش‌ها
علف‌کش‌ها به منظور کنترل و حذف علف‌های هرز در مزارع، باغ‌ها و گلخانه‌ها استفاده می‌شوند. این سموم به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- علف‌کش‌های انتخابی: فقط گیاهان خاصی را هدف قرار می‌دهند، مانند توفوردی (2,4-D) که برای از بین بردن پهن‌برگان در مزارع گندم و جو به‌کار می‌رود.
- علف‌کش‌های غیرانتخابی: هر نوع گیاه سبز را از بین می‌برند، مثل گلیفوسیت، که معمولاً در آماده‌سازی زمین یا کنترل علف‌های هرز در مناطق غیرزراعی کاربرد دارد.
سموم کشاورزی: کنه‌کش‌ها
کنه‌کش‌ها (آکارسیدها) برای کنترل کنه‌های گیاهی که معمولاً بسیار ریز و اغلب با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیستند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. کنه‌ها از شیره گیاه تغذیه کرده و باعث زردی، خشکی برگ‌ها و کاهش عملکرد می‌شوند. کنه‌کش‌ها در باغ‌های میوه، تاکستان‌ها و محصولات زراعی حساس بسیار کاربرد دارند و باید طبق برنامه منظم و با تناوب سموم مختلف استفاده شوند تا مقاومت ایجاد نشود.
جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره مبارزه با کنه تار عنکبوتی در گیاهان آپارتمانی، به این مطلب مرتبط مراجعه کنید.
نماتدکش‌ها
نماتدکش‌ها برای از بین بردن نماتدهای خاکزی که به ریشه گیاهان حمله می‌کنند و سبب اختلال در جذب آب و مواد مغذی می‌شوند، به کار می‌روند. نماتدها معمولاً با چشم دیده نمی‌شوند اما آسیب‌هایشان به شکل پژمردگی، توقف رشد و زخم‌های ریشه‌ای قابل مشاهده است. این سموم غالباً به صورت گاز یا محلول در خاک تزریق می‌شوند و به دلیل سمیت بالا، باید با احتیاط زیاد مصرف شوند.
کاربردهای اصلی سموم کشاورزی
- افزایش عملکرد محصولات
- پیشگیری از شیوع بیماری‌های گیاهی
- کنترل سریع آفات و علف‌های هرز
- کاهش ضررهای اقتصادی کشاورزان
- افزایش کیفیت ظاهری محصولات مزرعه داری
لیست سموم کشاورزی رایج در ایران
| نام سم | نوع کاربرد | شرکت یا برند |
|---|---|---|
| دیازینون | حشره‌کش | کوپهان، شیمیایی سبز |
| مانکوزب | قارچ‌کش | آگروتین، سمیران |
| گلایفوسیت | علف‌کش عمومی | مونسانتو، گل‌سم |
| تیودیکارب | حشره‌کش | مروارید سم، پارس‌کوشا |
| اکسی‌فلورفن | علف‌کش انتخابی | شیمی‌کشاورز، بایر ایران |
بهترین مارک سموم کشاورزی در ایران
در بازار ایران برندهای مختلف داخلی و خارجی فعالیت دارند. برخی از برندهای مطرح و پرطرفدار شامل موارد زیر هستند:
- شرکت سبزگان (داخلی – کیفیت بالا)
- پارس‌کوشا شیمی (داخلی – معتبر)
- بایر آلمان (خارجی – گران اما مؤثر)
- سینگنتا سوئیس (خارجی – در دسترس محدود)
- دوپونت (آمریکایی – مخصوص کشاورزان صنعتی)
نکته: برای خرید سموم کشاورزی خارجی بهتر است از فروشگاه‌های دارای مجوز خرید مانند سبز نهاد نمایید.
اثرات سموم کشاورزی بر انسان و محیط‌زیست
استفاده بی‌رویه از سموم می‌تواند عوارضی جدی به دنبال داشته باشد:
عوارض انسانی:
- مسمومیت‌های حاد یا مزمن
- مشکلات تنفسی و گوارشی
- بروز بیماری‌های مزمن مانند سرطان در مواجهه طولانی‌مدت
- تأثیرات ژنتیکی در نسل‌های بعد
اثرات محیط‌زیستی:
- آلودگی منابع آب و خاک
- از بین رفتن حشرات مفید مانند زنبور عسل
- به‌هم خوردن تعادل اکولوژیکی
نکات ایمنی هنگام استفاده از سموم کشاورزی
- مطالعه دقیق برچسب سم قبل از مصرف
- استفاده از تجهیزات محافظتی (دستکش، ماسک، لباس کار)
- رعایت دوز توصیه‌شده توسط کارشناسان
- اجتناب از سم‌پاشی در ساعات گرم روز
- نگهداری سم‌ها در محل خشک و دور از دسترس کودکان
- شست‌وشوی کامل دست‌ها و لباس‌ها پس از سم‌پاشی
سوالات متداول
در مواردی بله، برخی سموم مانند دیازینون اثر چندمنظوره دارند. اما توصیه می‌شود از سم مخصوص هر آفت استفاده شود.
اوایل صبح یا عصر هنگام، زمانی که باد نیست و دمای هوا ملایم‌تر است.
بله، استفاده مداوم از یک نوع سم می‌تواند منجر به مقاوم شدن آفات شود. توصیه می‌شود سم‌ها به‌صورت چرخشی استفاده شوند.
بله، و استفاده از سم منقضی‌شده می‌تواند خطرناک و بی‌اثر باشد.
با رعایت دوره کارنس (زمان لازم تا برداشت محصول پس از سم‌پاشی) می‌توان ایمنی محصول را تضمین کرد.
نتیجه‌گیری
سموم کشاورزی ابزار مهمی در تولید محصولات باکیفیت‌تر و مقابله با آفات هستند. اما شرط بهره‌برداری مؤثر از آن‌ها، آگاهی، انتخاب صحیح، مصرف اصولی و رعایت نکات ایمنی است. توجه به برندهای معتبر، توصیه‌های کارشناسان و رعایت دوز مصرف، تضمین‌کننده سلامت انسان و گیاه خواهد بود.
